Jan Kochanowski Tren X

 TREN X

Orszulo moja wdzięczna, gdzieś mi sie podziała?
     W którą stronę, w którąś sie krainę udała?
Czyś ty nad wszystki nieba wysoko wniesiona
     I tam w liczbę aniołków małych policzona?
Czyliś do raju wzięta? Czyliś na szcześliwe
     Wyspy zaprowadzona? Czy cię przez teskliwe
Charon jeziora wiezie i napawa zdrojem
     Niepomnym, że ty nie wiesz nic o płaczu moim?
Czy człowieka zrzuciwszy i myśli dziewicze,
     Wzięłaś na się postawę i piórka słowicze?
Czyli sie w czyścu czyścisz, jesli z strony ciała
     Jakakolwiek zmazeczka na tobie została?
Czyś po śmierci tam poszła, kędyś pierwej była,
     Niżeś sie na mą ciężką żałość urodziła?
Gdzieśkolwiek jest, jesliś jest, lituj mej żałości,
     A nie możesz li w onej dawnej swej całości,
Pociesz mię, jako możesz, a staw sie przede mną
     Lubo snem, lubo cieniem, lub marą nikczemną.

Objaśnienia:

     3. nad wszystki nieba - czyli do najwyższego nieba: Kochanowski odwołuje się tu do ówczesnych wyobrażeń, zgodnie z którymi kosmos składa się z dziesięciu nieb (sfer niebieskich), nad którymi znajduje się mieszkanie Boga, aniołów i wybranych.
     5.-6. szcześliwe Wyspy - wyspy, na których według mitologii greckiej przebywali po śmierci (lub nawet jeszcze za życia) sławni bohaterowie. W XVI wieku często utożsamiano je z Wyspami Kanaryjskimi.
     7. Charon - według mitologii greckiej bóg podziemi, przewoził dusze zmarłych w łodzi przez rzekę Styks i wody Acherontu do krain piekielnych.
     7.-8. - zdrojem niepomnym - powodującym zapomnienie - dusze przewożone przez Charona po wypiciu wody z rzeki Lete zapominały o tym, co zrobiły, widziały i słyszały przedtem.
     9. człowieka zrzuciwszy - pozbywszy się ludzkiej postaci, zrzuciwszy skażoną ludzką naturę.
     10. wzięłaś na się postawę i piórka słowicze - takie przemiany są często opisywane w antycznej poezji i mitologii - zdarzyło się to Filomeli, żonie Tereusa, króla Tracji.
     11. w czyścu - słowa te odnoszą się prawdopodobnie do czyśćca z religii chrześcijańskiej, jednak niektórzy uczeni widzą tu aluzję do pogańskiego "czyśćca" opisanego w Eneidzie Wergiliusza.
     13.-14. - Czyś po śmierci tam poszła... - prawdopodobnie słowa zgodne z obiegowym przekonaniem, że dusze wracają po śmierci tam, skąd przyszły, czyli do Boga.
     14. na mą ciężką żałość - abym ciężko żałował.
     16. w onej dawnej swej całości - z duszą i ciałem.
     18. mara nikczemna  - złudne widziadło, zjawa.